Çocukların büyüme ve gelişmesinin hem sağlıklı hem de normal seyirde olup olmadığı ebeveynlerin en çok merak ettiği konuların başında gelir. Çocukları erişkinlerden ayıran en önemli özelliklerden biri büyümelerinin devam ediyor olmasıdır. Büyüme, boy uzaması ve kilo artışı gibi vücudun boyutlarında olan değişimi, gelişme ise yürüme ve konuşmaya bağlı fonksiyonlarındaki ilerlemeyi ifade eder.
Çocukların vücudu büyürken zihni de gelişir. Bazen ikisi aynı gibi düşünülse de birbirlerinden ayrılması gereken kavramlardır. Bu sebeple çocuklarda büyüme geriliği çocuk doktorları ve çocuk endokrin uzmanlarının ilgi alanındayken, gelişme geriliği çocuk gelişimi ve nöroloji uzmanlarının konusu içinde yer alır.
Büyüme Geriliği Nedir?
Büyüme, vücudumuzun en küçük yapı taşı olan hücre ve organların boyut ve hacmindeki artış demektir. Bu sebeple büyüme aşağıdaki özelliklerin nicel değişimi ile takip edilmelidir.
- Boy
- Kilo
- Baş çevresi
- Vücut bölümlerinin birbirlerine olan oranı
Çocuklarda büyüme, boy uzarken kemiklerin uç kısmında bulunan büyüme plakları denen kıkırdak dokunun gelişmesi ile sağlanır. Erişkin yaşa ulaştığınızda büyüme durur ve bu plaklar kapanır. Büyümeyi etkileyen faktörler aşağıdaki gibi sıralanır.
- Genetik Faktörler: Irksal ve ailevi boy potansiyeli veya ergenlik başlama yaşı gibi büyümenin ana kalıbını anne ve babadan gelen genler belirler.
- Beslenme: Normal bir büyüme ya da genetik boy potansiyelinin en iyi şekilde ortaya çıkması için çocukların ihtiyaç duyduğu kadar kalori alması ve dengeli beslenmesi gerekir.
- Hormonlar: İnsan vücudunda pek çok yaşamsal işlevi düzenleyen hormonlar bulunur. Beynin ön kısmında bulunan hipofiz bezinden salgılanan “büyüme hormonu” da büyüme ve gelişmeden sorumludur. Tiroid hormonu ise hücrelerdeki metabolik faaliyetleri düzenler ve kemik olgunlaşmasını destekler. Bu hormonların yanı sıra cinsiyet hormonları da ergenlik dönemindeki büyümenin hızlanmasında etkilidir.
Büyüme Geriliğinin Sebepleri Nelerdir?
Büyüme geriliği, bireyin bir zaman dilimindeki büyüme hızının yaşıtlarına göre geri olması olarak ifade edilir. Buna sebep olan birkaç önemli neden bulunur. Bu nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
- Anne karnında yetersiz beslenme sonucu düşük doğum ağırlığı ile dünyaya gelen bir bebeğin ilerleyen dönemlerde büyüme ile ilgili sorun yaşama ihtimali vardır.
- Doğum sonrası özellikle ilk 2 yaştaki beslenme bozuklukları bebeklerde büyüme geriliği ihtimalini artırır.
- Diyabet ve böbrek yetmezliği gibi kronik hastalıklar büyüme üzerinde etkilidir. Doğuştan ya da sonradan bu hastalıklara sahip çocuklar büyüme problemleri ihtimaline karşı kontrol altında tutulmalıdır.
- Büyümeyi sağlayan büyüme hormonu, tiroid hormonu ya da cinsiyet hormonunun eksiklikleri de sorunun sebepleri arasında yer alır.
Büyüme Geriliği Nasıl Değerlendirilir?
Büyüme geriliği, genel anlamda çocukların kendi yaş ve cinsiyet grubunun dışında ölçülere sahip olması olarak değerlendirilebilir. Bir çocuğun belli bir süre içindeki boy uzama miktarı da büyüme hızı olarak tanımlanabilir. Büyüme hızının en yüksek olduğu dönem doğumdan sonraki ilk yıldır.
Bebekler ortalama 50 cm olarak dünyaya gelir. İlk yıl 25 cm uzayarak doğum boyunun 1,5 katına ulaşmış olur. Bu hız sonraki yaşlarda giderek yavaşlar. Büyüme hızı yıllık 1 cm altına düştüyse artık süreç tamamlanmak üzeredir. Ergenlikten erişkinliğe geçerken büyüme plakları kapandıktan sonra omur boyları biraz daha uzar ve nihai boy uzunluğuna ulaşılmış olur.
Büyümenin değerlendirilmesi ve sürecin sağlıklı ilerleyip ilerlemediğini anlamak için elbette sadece boy uzunluğu yeterli değildir. Vücut ağırlığı ve ağırlık artış hızı, baş çevresi ve baş çevresindeki büyümenin artış hızı ve vücut bölümlerinin birbirleriyle oranı da değerlendirilmelidir.
Her ülkenin kendi genetik standartları çerçevesinde belirlenmiş bir büyüme eğrisi vardır. Çocuklarda herhangi bir gelişim problemi olup olmadığı ülkemiz için belirlenmiş eğrilere göre değerlendirilir. Elbette bu değerlendirme yapılırken anne ve babanın da boy uzunlukları göz önünde bulundurulur. Eğer çocuğunuz bu eğrinin altında bir uzunluğa sahipse doktorunuz buna sebep olabilecek nedenleri araştıracaktır.
Doğum sonrası çocuğunuzu götürdüğünüz kontrollerde boy, kilo ve baş çevresi ölçümleri yapılır. Doktorunuzda büyüme eğrisini referans alarak, elindeki verilere göre bir değerlendirme yapar ve sonucu sizinle paylaşır.
Büyüme Geriliği Nasıl Anlaşılır?
Ebeveynler olarak sorunu nasıl fark edeceğinizle ilgili kaygı duymanız çok normal. Öncelikle, ailenizin boy ortalamasını dikkate alabilirsiniz. En önemli referanslardan biri sizsiniz. Sonrasında yaşıtları ve aynı cinsiyetteki çocuklarla karşılaştırabilirsiniz. Kız çocuklarının boyu ergenlik döneminde erkeklere göre uzun olsa da nihai boy uzunluğunda genel ortalamada erkeklerin boyu daha uzundur. Türkiye’de nihai boy uzunluğu ortalama kızlarda 163 cm iken erkeklerde 176 cm’dir.
4 yaşına kadar bebekler doğum boylarının neredeyse 2 katına ulaşır ve sonraki yaşlarda, ergenliğe kadar olan dönemde yıllık ortalama 5-6 cm uzamaya devam eder. Bu bilgi doğrultusunda ebeveyn olarak dikkat edebileceğiniz küçük bir püf noktası bulunur. Örneğin çocuğunuza aldığınız pantolonun boyu sonraki yıl kısa gelmiyorsa durumdan şüphe ederek uzman bir doktorla görüşebilirsiniz. Gelişme çağında olan çocukların boyu hızlı uzadığı için bu durum sizin için belirleyici bir işaret olabilir.
Bunun dışında eğer çocuğunuzun kronik bir rahatsızlığı var ise mutlaka doktor kontrolünde bu rahatsızlığın büyümesini etkileyip etkilemediği de değerlendirilmelidir. Böylece sorunun hem teşhisi hem de tedavisi için en önemli adım atılmış olur.
Büyüme Geriliği Tedavisi Var Mıdır?
Bebeklerde büyüme geriliği tedavisi için en önemli adım sorunun kaynağını bulmaktır. Beslenme yetersizliği sebebiyle gelişen bir sorun ise yeterli ve dengeli beslenme sağlandığında düzelecektir. Tiroid hormonunun eksikliği sebebiyle ortaya çıkan bir gerilik var ise bu hormonun olması gereken seviyeye ulaşması için gerekli tedavi uygulanır. Hormon referans aralığa ulaşıldığında boy ve kütle artış göstermeye devam edecektir.
Eğer büyüme hormonunun eksikliği ile ilgili bir sorun geliştiyse o zaman bu hormon için takviye edici ilaçlar kullanılabilir. Bu tarz ilaçların farklı yan etkileri olduğu düşünülse de kemiklerde uzamayı sağlayacak bir uygulamadır. Ayrıca her boy kısalığında hormon tedavisi uygulanmaz.
Bu ilaçların kullanılabilmesi için birçok testin yapılması gerekir. Sonrasında hormonal bir eksiklik varsa ilaç tedavisi uygulanır. Aslında büyüme geriliği bir neden değil sonuçtur. O yüzden buna sebep olan diğer hastalıklar araştırılmalı ve çözüm bulunmalıdır.
Ergenlikten erişkinliğe geçiş yapıldığı dönemde kemiklerin ucunda bulunan büyümeyi sağlayan plaklar kapanmaya başlar. Bu sebeple tedavide geç kalmamak gerekir. Düzenli doktor kontrollerinde boy ve kilo artışları kontrol edilmesinin yanı sıra kendi yaptığınız ölçümlerde de bir sorun olduğunu düşündüğünüz zamanlarda vakit kaybetmeden bu konuda uzman bir hekimle görüşmeli ve tedaviye başlamalısınız.
Çocuklarda Büyüme Geriliğinin Önüne Geçmek İçin Neler Yapılabilir?
Bebeğiniz dünyaya geldikten sonra onun gelişimi ve büyümesi için yapmanız gerekenlerden biri de düzenli ve yeterli beslenmesini sağlamaktır. Çocuklarda büyüme geriliği sebeplerinden biri de uyku düzensizliğidir. Erken ve yeterli uyku büyüme hormonunun çalışması için gereklidir.
Bu sebeple çocuklarınızın uyku saatine ve süresine dikkat etmelisiniz. Ayrıca ilerleyen dönemlerde voleybol ve basketbol gibi zıplayacağı egzersizler ya da vücudu geren jimnastik gibi sportif aktivitelerde bulunması da çocuğunuzun boy artışını ve kilo artışını düzenleyecektir.
ERKEK VE KIZ BEBEKLERDE BOY-KİLO CETVELİ Konulu yazımızı aşağıdaki bağlantıya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
ERKEK VE KIZ BEBEKLERDE BOY-KİLO CETVELİ: https://www.bebek.com/erkek-kiz-bebeklerde-boy-kilo-cetveli/
Dilerseniz “Bebeklerde Büyüme Atakları” Konulu yazımızı inceleyebilirsiniz: https://www.bebek.com/annecim-ben-buyuyorum-bebeklerde-buyume-ataklari/
