Duyu Gelişimi Nedir?
Duyu gelişimi anne karnında başlayan ve doğum itibariyle bebeklerin çevrelerini keşfetmeleri ve anlamlandırmaları için aktif olarak devam eden bir süreçtir. Duyusal gelişim, 5 duyu organı ile farklı renkleri, dokuları, sesleri, kokuları ve daha fazlasını keşfetme ile gelişir. Beyinde kurulan bağlantıların en hızlı olduğu süreç ve doğum itibariyle desteklenebilir olduğundan dolayı erken çocukluk dönemi, diğer bir deyişle okul öncesi dönem duyu gelişiminde önemli bir dönem olarak kabul edilir.
Bu dönemdeki duyusal gelişim, genel sağlık ve esenlik için oldukça önemlidir. Çocuğun öğrenmesinin ve algılamasının temelini oluşturur. Duyu gelişimi, diğer gelişim alanlarının gelişiminde de önemli bir role sahiptir ve beyin gelişiminin anahtarı olarak kabul edilir.
Aylara Göre Duyu Gelişimi
Duyu gelişimi, gebelikte başlar ve çocukluk boyunca devam eder. Duyusal gelişim, aylara ve yıllara göre farklılık göstermekte ve farklı becerileri içermektedir. Bireysel farklılıklar olabileceğini de dikkate alarak aşağıdaki tablodan aylara göre duyu gelişimi sürecini takip edebilirsiniz.
0-3 Ay:
- Hareket eden bir oyuncağı gözleriyle takip edebilir.
- Oyuncakları ve yüzleri görmek için başını ortada tutabilir.
- Anne sütünün kokusunu tanıyabilir.
- Duyduğu seslerle sakinleşebilir veya rahatsız olabilir.
- Sallama, sıvazlama gibi çeşitli hareketlerden hoşlanır.
3-6 Ay:
- Ellerini ve nesneleri ağzına götürebilir.
- Sallama, dokunma ve yumuşak seslerle sakinleşir.
- Günlük seslerden rahatsız olmaz.
- Çeşitli hareketlerden hoşlanır.
- Sesin geldiği yöne doğru kafasını çevirebilir.
6-9 Ay:
- Düz ve 3 boyutlu nesneleri fark edebilir.
- Yakındaki ve uzaktaki nesnelere odaklanabilir.
- Oyuncakların ve nesnelerin şekillerini, boyutlarını ve dokularını ellerini ve ağzını kullanarak fark edebilir.
- Bir yiyeceği sevip sevmediğine koku ve tat duyularını kullanarak karar verebilir.
- Sesleri taklit etmeye başlayabilir.
9-12 Ay:
- Şarkı dinlemekten ve müzikli oyuncaklardan hoşlanır.
- Elleri, parmakları ve ağzıyla oyuncakları keşfeder.
- Uzakta gördüğü nesnelere doğru emekleyebilir.
- Bir yetişkin gibi görür.
- Kokusuna göre yiyeceği yiyip yememeye karar verir.
12-18 Ay:
- Çeşitli yemek ve yiyecekleri yer.
- Basit kelimeleri ve birçok sesi taklit edebilir.
- Çeşitli oyuncaklarla ve dokularla oynamaktan zevk alır.
- Müzikli oyuncaklarla vurmaktan ve onlarla oynamaktan keyif alır.
- Adı söylenince tepki verebilir ve kafasını çevirebilir.
- Çeşitli doku, ses ve kokuyu fark edebilir.
18-24 Ay:
- Çevrelerini keşfetmeye, bakmaya ve dinlemeye oldukça ilgi duyarlar.
- Kitaplardaki tanıdık nesneleri ve resimleri tanır ve boya kalemi veya kurşun kalemle karalama yapabilir.
- Basit yönergeleri anlayabilir; tepki ve karşılık verebilir.
24-36 Ay:
- Bağımsız bir şekilde kitaba bakar ve sayfaları çevirebilir.
- Nesnelerin tehlikeleri özelliklerini fark edebilir (sıcak, keskin, yüksek gibi).
- Kitapta gördüğü özelliklere sorulduğunda gösterebilir.
- Sorulara kısa ve basit cevaplar verebilir.
3 yaş itibari ile sözlü iletişim becerileri geliştiğinden dolayı çocuğunuzun duyu gelişimini kendini ifade etme becerileri ile takip edebilirsiniz.
Duyusal Oyun Nedir?
Duyusal oyun, bebeklerin ve çocukların koku alma, tatma, görme, dokunma ve duyma duyularından birini veya birden fazlasını harekete geçiren her türlü etkinliği içerir. Duyu gelişimi, erken yaşlarda oyun yoluyla desteklenir. Bazı şeyleri öğrenmek için duyularla deneyimlemek gerekir. Duyusal oyun sayesinde, öğrenme kolay, kalıcı ve eğlenceli hale gelir.
Duyusal Oyunun Faydaları
Duyusal oyunun birçok faydası aşağıda sıralanmıştır.
- Beyindeki sinir hücrelerini ve bağlantıları aktive eder ve beyin gelişimini destekler.
- Çeşitli deneyimler ve gözlemler bilişsel becerileri geliştirir.
- Farkındalık becerilerinin gelişmesini sağlar.
- Hafızayı geliştirmeye ve güçlendirmeye yardımcı olur.
- Keşif, merak, problem çözme ve yaratıcılık yoluyla öğrenmeyi ve gelişimi teşvik eder.
- Dil gelişimini
- Hareket etmeye ve oyuna katılmaya teşvik ettiğinden dolayı motor gelişimi destekler.
- Çeşitli duyular ve oyun aracılığıyla alıcı dil, ifade edici dil ve konuşma deneyimleri desteklenir ve dil gelişimi sağlanır.
- İletişim kurma, sorun çözme ve ilişki kurma sayesinde sosyal ve duygusal gelişim desteklenir.
- Sakinleştirici ve iyileştirici özelliği vardır.
Aylara Göre Duyusal Oyun Önerileri
Oyun aracılığıyla bebeklerin duyu gelişimlerini desteklemek mümkündür. Duyusal oyun, bir veya birden fazla duyuya hitap eden bir aktivite olduğundan ve sınırlandırılması ancak hayal gücü ile mümkün olacağından dolayı bebeklerin birçok gelişim alanına katkı sağlar.
Duyusal oyun; bebeklerin ayına, yaşına, ilgisine, desteklenmesi istenen duyu ve beceri gelişimine göre çeşitlenebilir. Aşağıda aylara göre duyusal gelişimi destekleyecek oyun önerileri yer almaktadır.
0-3 Ay:
- Yüz yüze zaman: Yenidoğan dönemde bebekler insan yüzlerine oldukça merak duyarlar. Bebeğinize yakın bir mesafede gülümseyerek, komik yüz ifadeleri yaparak, gözlerinizi kocaman açarak zaman geçirebilir ve görsel gelişimini destekleyebilirsiniz.
- Masaj zamanı: Masaj yaparak hem bebeğinizle kurduğunuz bağı geliştirebilir hem de bebeğinizin rahatlayıp daha rahat uyumasına destek olabilirsiniz. Bebeğinize yaptığınız yumuşak ve nazik hareketler içeren masaj ile duyu gelişimini destekleyebilirsiniz.
- Sırtüstü zamanı: Bebeğinizi rahat bir zemin üzerinde yatırdıktan sonra göz hizasının yukarısına çeşitli renkli ve sesli oyuncaklar asabilirsiniz. Bebeğiniz oyuncakları gözüyle takip ederken kısa süreliğine de olsa oyuncağa uzanmaya çalışacaktır.
3-6 Ay:
- Karın üstü zamanı: Gelişimlerinde oldukça önemli bir yeri olan karın üstünde bebekler dünyayı her zamankinden daha farklı deneyimleme ve hissetme şansı elde ederler. Bu zamanı güvenli, kırılmaz ve bebeklere uygun oyun aynası ile geçirmek bebeklerin görsel gelişimini destekler. Kendi yüzlerine büyülenmiş bir şekilde bakarken, siz de bebeğinize eşlik edebilir ve ayna karşısında yüzünüzü keşfedebilirsiniz.
- Siyah-beyaz kitap okuma: Görme, zamanla gelişen bir beceri olduğundan dolayı hayatlarının ilk aylarında bebeklerin görme becerilerini siyah ve beyaz görseller ile desteklemek faydalıdır. Siyah-beyaz kartlar ve kitapları bebeklerinize gösterdikçe görme, duyma ve kelime dağarcığı gelişir.
- Havada Müzik: Ritmik sesler ve müzik tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi bebeklerde de olumlu hisler uyandırır. Müzik eşliğinde bebeğinizi kucağınıza alıp ritmik hareketlerle dans ederek ve hareket sağlayarak bebeğinizin işitme becerilerini desteklerken keyifli zaman geçirmesini de sağlayabilirsiniz.
6-9 Ay:
- Baloncuk takibi: Bebeğiniz destekli bir şekilde oturma pozisyonundayken baloncuklarla eğlenebilirsiniz. Bebeğinizin omzuna, karnına veya ayaklarına doğru üflediğiniz baloncuklar ile görsel duyuları harekete geçerken, dokunma isteği ile duyusal gelişim desteklenir. Üstelik bebeğiniz ve siz oldukça keyif alırsınız.
- Salla-dinle: Bebeğiniz büyüdükçe nesneleri tutma ve hareket ettirme becerileri de gelişir. Hazır veya ev yapımı çıngırak, içi dolu bir kalemlik veya su şişesini sallayarak çıkan sesi dinleyebilirsiniz. Bebeğiniz de tutmak, sallamak, işitmek ve neden-sonuç ilişkisini keşfetmekten çok keyif alacak.
- Emekleme zamanı: Bebeğinizin sevdiği oyuncağı ona yakın bir mesafeye koyun. Bebeğiniz oyuncağa ulaşmak için emeklemeye çalışacaktır. Emeklerken de çevresine dokunarak dokunsal duyu gelişimini destekleyecektir.
9-12 Ay:
- Su Oyunu: Banyo zamanını eğlenceli ve gelişimi destekler hale getirmek elinizde! Bebeğinizin suyu keşfetmesine, su ile oynamasına, su oyuncakları ile eğlenmesine fırsat vermek bebeğinizin duyu gelişimini birçok açıdan desteklerken motor ve bilişsel becerilerini de geliştirebilirsiniz.
- Yemek Keşfi: Bebeğinizin karnının doyması oldukça önemli, oyun da öyle! Bebekler oyuncakları, nesneleri, kısaca her şeyi elleriyle ve ağzına götürerek keşfeder. Bunu oyun haline getirmek ise oldukça eğlenceli olacaktır. Meyve, sebze ve çeşitli yiyecekleri keşfederken bebeğinize eşlik etmeyi unutmayın.
- Oku ve Dans Et: Kitap okumak bebekler için son derece ilgi çekicidir. Kitabı şarkı söyleyerek okumak ise bebeğinizi mest edecek, sizin desteğiniz ve temasınızla dans etmek ise en basit etkinliği gelişim ve eğlence ile dolu hale getirebilir. Kitap okurken, şarkı söylerken ve bebeğinizle dans ederken duyusal oyunu ve gelişimi desteklersiniz.
12-18 Ay:
- Pasaklı (Dağınık) Oyun: Evin içi ya da dışı nerede olursa olsun pasaklı oyun duyusal gelişimi birçok açıdan desteklerken herkesi keyiflendirir. Bebeğinizin boyaları karıştırmasına, renkleri keşfetmesine, çamura ve süngere dokunmasına, doğadaki sesleri duymasına olanak sunmak pasaklı oyunu hayatınıza kabul etmekle başlar. Dağınıklığı önemsemeden bebeğinizin gelişimine destek olmak için siz de bu oyuna dahil olmayı imal etmeyin!
- Kukla Oyunu: Bebeğinizin en sevdiği, ilgi çekici kuklaları kullanarak bebeğinizin görsel, işitsel ve dokunsal becerilerini desteklersiniz. Yumuşak dokusuyla dokunma, renkli ve farklı şekilleriyle görsel; kuklaları kullanarak anlattığınız hikayeler ile de işitsel gelişimine katkı sağlayabilirsiniz.
- Buz keşfi: İçi su ile dolu balonları veya renklendirilmiş su kaplarını dondurduktan sonra bebeğinizin buzu keşfetmesini eğlenceli hale getirebilirsiniz. Buzu eliyle, parmaklarıyla, dudaklarıyla ve yüzüyle hissetmesini destekleyebilirsiniz.
18-24 Ay:
- Kurtarma Ekibi: Oyuncak hayvanla yapıştırıp elleriyle kurtarması
- Yürüme deneyimi: Yere dizdiğiniz yastık, battaniye, pelüş oyuncak gibi çeşitli dokulardaki nesnelerin üzerinde yürümesini destekleyerek bebeğinizin vücudunun çeşitli kısımlarını kullanarak çevresini anlamasını ve keşfetmesini sağlayabilirsiniz.
24-36 Ay:
- Kokusundan/Dokusundan/Sesinden Tanı: Yaş itibariyle konuşma becerileri ilerlemiş olan çocuğunuzla oynayabileceğiniz bu eğlenceli oyunda yalnızca göz bandı ve kokulu maddelere ihtiyacınız var. Çocuğunuzun gözünü bağladıktan sonra sırayla limon, portakal, oyun hamuru, parfüm gibi nesneleri koklayarak ne olduğunu anlamasını isteyebilirsiniz. Kokuya ek olarak yine gözleri bağlı bir şekilde dokunarak da anlamaya çalışabilir. Mümkün olduğunca çok duyuyu kullanması oyunu daha zevkli hale getirecektir.
- Sonbahar Yaprakları: Sonbaharda doğada birçok duyumuzu kullanacağımız mevsimlerden biri. Rengarenk yapraklar, rüzgâr ve yağmur sesi, yere düşen yaprakların hışırtısı doğada çocuğunuzun duyu gelişimini desteklemenizi sağlar. Doğaya çıkıp gördüğünüz, duyduğunuz ve hissettiğiniz olaylar üzerine sohbet ederek, birçok oyuna sonbahar yapraklarını dahil edebilirsiniz.
Duyu Gelişimini Destekleyen Oyuncaklar
Birçok oyuncağın direkt amacı duyu gelişimini desteklemek olmasa dahi oynarken duyu gelişimini destekler. Sesli müzik aletleri, rengarenk desenler, farklı dokular, hatta oyuncakların kendilerine ait kokuları bile bu gelişime destek olur.
Öncelikli gelişim alanı duyu gelişimi olan oyuncakları ise sizler için derledik.
Tüm bu oyuncaklara aşağıdaki bağlantıyı kullanarak ulaşabilirsiniz.
https://www.e-bebek.com/duyu-gelisimi-c5007
Duyu gelişimi ile ilgili aklınıza takılanları yorum olarak bize iletebilirsiniz.
Sevgilerimizle,
Erken Çocukluk Eğitimi Uzmanı Gülen Şahin Öztürk
