Gebelik sırasında böbrek taşı oluşumu daha yaygın mıdır?
Normal popülasyonda idrar yolu taşı 10 kişiden 1 inde görülmekte olup, gebelikte idrar yolu taşlarının görülme sıklığı daha yaygın değildir, oran %0.026 ile %0.531 arasında değişir. Taşların görülme sıklığı bakımından sağ veya sol böbrek arasında fark yoktur, ancak üreter taşları , böbrek taşlarına göre daha fazla saptanmaktadır . İdrar yolu taşları daha önce doğum yapmış gebelerde ilk gebeliğini yaşayan kadınlara göre ortalama olarak 3 kat daha sık görülür.
Kabaca 150-200 gebeden biri böbrek taşı sorunu yaşamakta olup, gebeler için böbrek taşı oluşumu daha yaygın olmamakla birlikte , gebelerde böbrek taşları daha önem arz etmektedir. Gebelikte idrar kanallarında meydana gelen gevşemede artıştan dolayı böbrek taşları ,daha çok idrar kanallarına düşüp, daha sık ağrılı durumların oluşmasına sebep olur.
Gebelikte böbrek taşı neden oluşur?
Gebelikte, idrarı böbrekten mesaneye ( idrar kesesi) aktaran borucukların ( üreterlerin) gebelikte ilerleyen haftalarda büyüyen rahimden ( uterus) dolayı basıya uğraması ve gebelikte meydana gelen hormonal değişiklikler kaynaklı idrar yollarında gevşeme meydana gelmesiyle idrarın boşalmasında gecikme nedeniyle oluşur. Gebelerin idrar yollarında anatomik ve fizyolojik olarak ciddi değişimler meydana gelir. Gebelikte 6 ve 11. Hafta itibari ile gebelerin büyük bir kısmında gebeliğe bağlı hafif düzeyde böbrek girişinde genişleme (gestasyonel hidronefroz ) başlar ve bu tablo doğum sonu 6. haftaya kadar sürer.
Gebelikte oluşan hidronefroz, böbreğin üreter ( idrarı aktaran borucuklar) ile devamı olan pelvik birimin üzerinde olan üreteral bölgede başlar. Bu tablo hormonal ve de mekanik faktörlere bağlıdır. Gebeliğin erken döneminde oluşan yüksek progesteron hormon seviyesi üreter düz kaslarda gevşeme, düzenli olan hareketinin ( peristaltizm) azalması ve sonuçta üreter dilatasyona ( genişlemesine) yol açıp hidronefroz oluşturur. Gebelikte ilerleyen haftalarda büyümüş uterus ve damar içi volümü artan sağ yumurtalık (overian) veninin üreterde oluşturduğu bası sonrası sıklıkla sağ böbrek girişinde hidronefroz oluşur. Sol üreter, barsak tarafından korunduğundan sol tarafta hidronefroz daha az saptanır. Sol böbrekte hidronefroz tespitinde öncelikli olarak patolojik varsayılmalıdır.
Böbrek taşlarının gebeliğe etkisi nedir?
İdrar yolu enfeksiyon sıklığında artış, aralıklı geçmeyen ağrılara, erken dönemde düşük benzeri ağrılar veya düşüğe, ilerleyen haftalarda hastaneye yatış gerektirecek düzeyde ağrı ve böbrek hasarını önlemek için sistoskopik cerrahi girişim , septik enfeksiyon, erken doğum tehtidi ve erken doğuma neden olabilir.
Gebelik sırasında böbrek taşı belirtileri nelerdir?
Gebelikte böbrek taşı belirtileri ,tek veya iki taraflı üst karnın arka yan taraflarında ağrı , şişlik, bulantı-kusma, sürekli idrar varmış hissi, sık idrara çıkma, kanlı idrar yapma, bel ve kasık ağrısı, titreme, terleme, ateş yüksekliği olabilir. Bu belirtilerin bazıları özellikle ağrı, sık idrara çıkma gebelikte oluşabilecek erken doğum ağrısı gibi durumlarla da karıştırılabilir.
Böbrek taşı olan bir anne adayının bebeği üzerinde riskleri var mıdır?
İdrar yolu taşları gebelikte ağrılara, enfeksiyon sıklığında artışa neden olup, doğum ağrılarının başlamasına neden olabilir , ara ara hastaneye yatma gereğine, hatta erken doğuma bile neden olabilir, bu da bebeğin gelişim haftasına göre düşük, ölü doğum, yoğun bakım yatışları ve sonrasında bir çok bebekle ilgili sağlık problemi doğurabilmektedir. Gebelikte her dönemde idrar yollarında taş ortaya çıkabilmekle birlikte sıklıkla gebeliğin son 3 ayında taş hastalığı saptanır. Erken doğuma neden olma riski %40’a kadar çıkmaktadır. Gebelikte en sık rastlanan taş cinsi kalsiyum fosfat taşı (%74), ikinci sıklıkta kalsiyum oxalat taşıdır (%26).
Gebelikte böbrek taşı tanısı nasıl konur?
İdrar yollarında taş şüphesi olan hastalarda ilk yapılacak olan test tam idrar tahlilidir, tam idrar tahlilinde gözle görülen kan veya mikroskopik kan saptanabilir, eğer idrarda iltihap bulguları da varsa idrar kültürü testi yapılmalıdır. Ultrasonografi ile hidronefroz ve taş tanısı rahatlıkla konulmaktadır, ciddi olarak taş olduğu düşünülen ancak ultrasonografi ile taş tespiti yapılamayanlarda; idrar yolları taş tespitinde bilgisayarlı tomografi radyasyon içerdiğinden kullanılmaz, bunun yerine magnetik rezonans güvenle kullanılmaktadır.
Böbrek taşı olan bir hamile kadının tedavi seçenekleri nelerdir?
İdrar yollarında taş tespiti olan gebelerin %70-80’inde ağızdan sıvı alımının arttırılması ( günlük 3 litre su tüketimi gibi ) veya serum takılması ile taşı düşürmek mümkün olabilmektedir. Fakat %20-30 hastada hastaneye yatış, ileri ilaç tedavisi ve/veya cerrahi girişim gerekebilmektedir. Sıklıkla yapılan tedavi taşın idrar yollarında oluşturduğu ağrıları ve böbrek tıkanıklığın gidermek amaçlı üreter ( böbrekten idrarı mesaneye taşıyan borucuk ) içine stent yerleştirilmesi işlemidir. Bunun yapılamadığı bazı nadir durumlarda böbrek içine idrarı vücut dışına almak için vücut dışında ciltten tüp yerleştirilmesi işlemi gerekmektedir (nefrostomi) . Gebelikte çok nadiren de olsa sistoskopik olarak mesaneden girilerek veya laparoskopik taşın çıkarılması yapılabilmektedir. Üreteroskopi yöntemi ile üreterde olan taş lazer veya pnömotik (hava akımı) yöntemiyle taş parçalanır ve sorun giderilir.
Gebelikte böbrek taşı tedavisi bebeğe zarar verebilir mi?
Cerrahi tedavi gerektiren idrar yolu taşı olan gebelerde düşük ve erken doğuma neden olabileceği için erken doğumun yaratacağı dolaylı sorunlar dışında bebeğe direkt bir zararı yoktur, gerekli durumlarda idrar yolu taş tedavisi gebelik haftasına göre kadın hastalıkları ve doğum hekimi ve üroloji hekimi işbirliği ile yapılmalıdır.
Böbrek taşı olan bir anne adayı doğum sürecini nasıl etkiler?
İdrar yolunda taş olması doğum şeklini ( sezaryen veya vajinal doğum tecihi ) etkilememekle birlikte, ileri düzeyde olmayan taş problemlerinde öncelikli vajinal doğum denenmesi uygun olacaktır, taş nedenli oluşan idrar yolu enfeksiyonu ve ileri derecede böbrek genişlemesi (hidronefroz) gibi nedenlerden dolayı erken doğum meydana gelebilmekte ve bu durumlarda doğum şekli olarak sezaryen doğumun tercihi, anne-bebek sağlığı açısından tıbbi olarak daha uygun olacaktır.
Gebelikte böbrek taşı olan bir kadın nasıl sağlık takibi yapmalıdır?
İdeal olan, gebe kalmadan önce idrar yolu taş problemi geçmişi mevcutsa üroloji hekimi ile taş problemi çözüldükten sonra gebelik planlaması, gebeyken tespit edildi ise, 1 cm altında olan küçük taşlarda günlük sıvı miktarı tüm güne yayılarak 3 litre su/gün olmalı, akdeniz mutfağı tarzı beslenme, spor olarak günlük yürüyüşleri ihmal etmemeli, ürolojik muayene ve idrar yolu ultrasonografisi ile düzenli takip edilmeli, aralıklı tam idrar tahlili kontrolü yapılmalı, doktorunuzun tavsiye etmediği alternatif tedavileri uygulamamanız gereklidir.
Op. Dr. Suat Karataş
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
