Oyun Terapisi Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Herhangi bir fiziksel problem yaşadığımızda sorunun tam olarak ne olduğunu anlamak için uzman hekime muayene olur, kan tahlilleri yaptırır, görüntüleme teknikleri kullanır ve bir şekilde sorunun kaynağını bulabiliriz. Fakat sorun fiziksel değil ruhsal ve duygusal olduğunda işte onu ortaya çıkarması ve tedavi etmesi biraz daha zordur. Hele bir de sorunu yaşayan kendini ifade etmekte zorlanan bir çocuksa durum daha da zorlaşır. İşte böyle durumlarda alternatif yöntemler kullanılır ve oyun terapisi de bu yöntemlerden biridir.  

Oyun terapisinin ne olduğu, sadece çocuklarda mı kullanılabildiği, terapi süreç basamakları ve konu ile ilgili merak ettiğiniz soruları dilerseniz birlikte yanıtlayalım. 

Oyun Terapisi Nedir? 

Çocukların psikolojik, duygusal ve sosyal sorunlarını değerlendirmek, önlemek ya da tedavi etmek için çok farklı danışmanlık ve psikoterapi yöntemleri kullanılabilir. Oyun terapisi de bu amaçla kullanılan terapi yöntemlerinden biridir. Dışarıdan bakıldığında sıradan bir oyun zamanı gibi görünse de bundan çok daha fazlasıdır. 

Alanında uzman bir terapist, çocuğun kendi seçtiği ve kendi hızında ilerleyebileceği bir oyun ile travmaya neden olan olayı ortaya çıkarmaya çalışır. Bu süreçte terapist, çocuğu etkileyecek herhangi bir eylemde bulunmaz, yönlendirmez, çocuğa çözüm önerileri sunmaz ve asla kendi fikrini söylemez. Oyun terapisinin amacı çocukların dünyasına onları anlayacak dilde girebilmektir. Çocuk, oyun yoluyla kendini ifade eder, kendi kendine zorlayıcı davranışları nasıl yönlendirebileceğine ve sorun ile nasıl başa çıkacağına dair yöntemler geliştirir. 

Oyun Terapisi Neden Kullanılır?

Çocuklar konuşmadan yemek yemeye, yürümeden dans etmeye kadar her şeyi taklit yoluyla öğrenirler. Bu eylemleri ne kadar çok tekrar eder ve pratik yaparlarsa o kadar iyi davranış haline getirirler. Oyun, çocuğun gerçek yaşamı taklit ettiği, pratik yaptığı ve onu hayata hazırlayan bir aktivitedir. Oyun, çocuğun dünyasıdır. Eğlenerek katıldığı ve dış baskılardan uzak bir uğraştır.

Çocuk oyun esnasında içinden geldiği gibi doğal davranır, sonunu düşünmez. İşte bu yüzden çocuğun korkmadan kendini ifade edebildiği, özgür olduğu, travmalarını, korkularını ve diğer duygularını gün yüzüne çıkarabildiği en güvenilir ortamdır. Alanında uzman kişiler oyun terapisi ile çocuk için özel olarak oluşturulmuş bu ortama girdiğinde çocuğun iç dünyasını gün yüzüne çıkarıp gözlemleme şansı bulabilirler.

Peki oyun terapisine ne zaman ihtiyaç vardır? Çocuklar bazı konularda daha hassas ya da zorlayıcı davranışlar sergileyebilirler. Yeme içme, iletişim kurma, uyku ve tuvalet gibi temel ihtiyaçlarını gidermede güçlük çekebilirler. Bu tarz zorlayıcı durumlarda oyun terapisine başvurulabilir. 

Zorlayıcı durumları biraz daha spesifik hale getirecek olursak aşağıdaki gibi listeleyebiliriz:

• Düşük ya da aşırı öz güven
• Kendini ifade edememe 
• Cinsiyetinden hoşnut olmama (kızların erkek, erkeklerin ise kız olmak istemesi) 
• Arkadaş edinememe ya da var olan arkadaş grubu içerisine girememe
• Aşırı utangaçlık ve çekingenlik
• Bağlanma sorunları
• Anneye ya da babaya yapışık olma
• İçe kapanıklık ve yalnızlık
• Aşırı hareketlilik 
• Davranışlarını kontrol edememe 
• Eşyalara zarar verme, şiddet uygulama
• Bir eşyaya aşırı bağımlılık 
• Parmak emme 
• Tırnak yeme 
• Kuralsızlık, sınırsızlık ya da sorumsuzluk
• Takıntılı davranışlar 
• Teknolojiye düşkünlük 
• Zorbalık 
• Dikkat sorunları (Bir olaya ya da duruma odaklanamama ya da aşırı odaklanma ve olaydan kopamama) 
• Öğrenme güçlüğü 
• Hiperaktivite 
• Okuma ve yazmada zorluk 
• Algı ve anlama problemleri 
• Uykuda kâbus görme 
• Uyuyamama
• Yalnız yatamama 
• Ağlama nöbetleri 
• Aşırı mutsuzluk ve korku 
• Sınav kaygısı 
• Aşırı yemek yeme ya da aşırı iştahsızlık 
• Yemeklerde kusma 
• Yutma problemleri

Terapinin Uygulanması Sürecinde Kullanılan Yaklaşımlar

Her çocuk özeldir ve dolayısıyla aynı problemi yaşar gibi görünseler de her çocuğun maruz kaldığı travma ya da yaşadığı duygusal buhran da birbirinden farklıdır. Bu sebeple danışan ve vakanın durumuna göre oyun terapisi için kullanılacak yöntem ve teknikler de farklı olacaktır. Çünkü aynı yaş grubu, aynı cinsiyette iki tırnak yeme sorunu yaşanıyor olsa da çocukların mizaçları ve sürece dahil olma performansları birbirinden farklıdır. Ortak yönlerine rağmen her bir vaka da özeldir ve farklı yaklaşımlar kullanmayı gerektirebilir. 

En çok tercih edilen oyun terapisi yaklaşımları aşağıdaki gibidir. 

• Yönlendirici (Direktif) Yaklaşım: 

Bazı durumlarda bilişsel davranışçı oyun terapisi olarak da bilinen yönlendirici yaklaşım kullanılır. Burada her oturum yapılandırılmış, yönlendirici ve doğrudan hedefe özeldir. 

• Terapist oyunu seçer ve oyunda kullanılacak malzemeye karar verebilir. Örneğin; “Bugün oyuncak bebeklerle oynayacağız.” “Sen anne ol bu da senin bebeğin olsun.”
• Bazı durumlarda oyunun gidişatına dahi yön verir. Örneğin; “Tabağını yere fırlatmaması için bebeğini uyarmana rağmen seni dinlemiyor. Şimdi ne yapacaksın?”
• Terapist hikâyeye dahil olabilir. Örneğin oyunda sinirlendiği zaman eşyalarını fırlatan çocuk karakterine girer. Daha sonra sinirlendiğinde eşyaları atmak ya da ağlama krizlerine girmek yerine annesine neden sinirlendiği anlatır ve annesiyle birlikte çözüm yolu bulur. Bu şekilde çocuğa öfke anında yapabileceği ve daha az yıpratıcı olan alternatif davranış seçeneklerini göstermiş, yani onu olumlu davranış doğrultusunda yönlendirmiş olur. 

Sürecin yönlendirici olduğu direktif yaklaşımı genellikle sürecin tedavi aşamasında tercih edilir. Oyun terapist ile çocuk arasında bir iletişim aracı olmanın yanında ayrıca tedavinin kendisidir. Bilişsel-davranışçı yaklaşımda sürece yön veren en önemli unsurlardan biri de ödüldür. Yapılan bir davranışın uygun olup olmadığı ile ilgili mesaj ödülle dolaylı yoldan verilir. 

• Yönlendirici Olmayan (Direktif Olmayan) Yaklaşım: 

Çocuk merkezli bir yaklaşımdır. Psikodinamik terapi şeklinde ilerler. Uyum sağlamakta zorlanan ve duygusal güçlükler yaşayan psikosomatik (duygusal ve zihinsel problemlerden kaynaklanan bedensel rahatsızlıklar) sorunları olan çocukların kendini ifade edebilmesi hatta kendi problemini kendisinin çözmesi beklenir. Terapist, oyun için seçeceği oyuncak ya da oyun konusu ile ilgili yönlendirme yapmaz. Oyun kurabileceği materyalleri sunar ve ona kendi oyununu kurması ve materyalini seçmesi için zaman tanır. Oyuna başladığı zaman ne yapması gerektiği ya da bir problem karşısında nasıl çözüm üretmesi gerektirdiği ile ilgili direktif vermez, fikir beyan etmez.

Yönlendirici olmayan yaklaşımda oyun çocuğun insan ilişkilerini ve çevresini yansıtır. Bu sebeple terapist rehberlik yapmaz sadece gözlemcidir. Çünkü bu yaklaşım çocuğa yeterli materyaller ve yeterli zaman verildiğinde sorunun çözümünü kendi kendilerine bulabilecekleri inancını temel alır.  Süreç sonunda kendi iç görüsünde olumlu değişiklikler yapması ve davranışlarını değerlendirmesi beklenir. 

Oyun Terapisi Çeşitleri

Psikolojik zorlukların çözümünde terapinin birçok farklı türü kullanılır. Çocuklara yönelik oyun terapisi yaklaşımları da çocuğa farklı terapi türleri ile sunulur. En çok kullanılan terapi teknikleri aşağıdaki gibidir.

• Filial Terapi (Ebeveyn Çocuk Terapisi):

  3 ile 10 yaş arasındaki çocuklar için tercih edilir. Anne-baba ve çocuk arasındaki ilişkiyi anlamak ve oyun aracılığıyla ebeveynler ile çocuk arasındaki ilişkiyi güçlendirmek amacıyla geliştirilmiş psiko-eğitimsel bir yaklaşımdır. Bu yöntem ile ebeveynler oyun yoluyla çocuğun iç dünyasına inmeyi, onunla iletişim kurmayı öğrenir ve çocuklarının gelişim sürecinde daha aktif olarak yer alır; çocuklar ise kendini ifade etmeyi öğrenir ve problem çözme becerilerini geliştirir.

• Bibliyoterpi:

  Kitaplar ve hikayelerle yapılan terapi tekniğidir. Kaygı, depresyon, üzüntüye sebep olan bir problemin nedenlerinin hikayelerle ve kitaplarla anlaşılmasını hedefler. Çocuk, öyküler yardımıyla sorun ile ilgili farkındalık kazanır ve problemi aşmaya çalışır.  

• Sandplay Terapi (Kum Tepsisi Terapisi):

  Çocuğun iç dünyasını ve kaygılarını bir kum havuzu içerisinde sahnelediği minyatür dünyalar ile anlatması tekniğidir. Terapist kum havuzu ve kuma şekil vermeye yarayan figürler, minyatür insan ve hayvan figürleri ile çocukla iletişim kurar, çocuğun gerçek deneyimlerini yansıtmasını bekler. Oluşturulan sahne çocuğun kendi yaşamıdır ve bu sahne üzerinde oynanan oyun ile problemi çözmesi, engelleri aşması ve kendini kabul etmesi amaçlanır.

• Hayali Oyun Terapisi:

  Çocuğa hayal gücünü kullanarak oyun kurabileceği figür oyuncakları, kuklalar, oyuncak bebek ya da bebek evi sunulur. Bu materyaller ile kurduğu hayali dünya ile problemin belirlenmesi ve çözülmesi amaçlanır. Duruma göre yönlendirici ya da yönlendirici olmayan oyun terapisi şekline sürecin ilerlemesi sağlanır. 

Terapinin Uygulama Şekilleri

Oyun terapisi çocukla terapist arasında bireysel yapılabileceği gibi farklı katılımcılar eşliğinde de uygulanabilir. Terapist, kullanılacak yaklaşım ve terapi çeşidine karar verdikten sonra süreci aile katılımı ya da grup terapisi şeklinde devam ettirme kararı alabilir. 

• Aile katılımında; terapist ailenin belli üyelerini seansın tamamına ya da belli bir kısmına dahil eder. 
• Grup terapisinde; aynı yaşta ve benzer zorlukları yaşayan çocukların bir araya getirilmesi ile uygulanan seanslardır. Çocuklar seansa birlikte katılır ve oyun evi, kuklalar ya da sanat etkinlikleri gibi materyaller kullanır. Genellikle sosyal problemlerle baş edebilmek, paylaşma, nezaket ve birbirlerine karşı saygılı olma becerilerini geliştirmek için tercih edilir. 

Terapinin Uygulanması Sürecinde Kullanılan Araçlar 

Alanında uzman terapistler, terapötik sürece yardımcı olacak materyaller ile özel bir oyun terapisi odası hazırlar. Oda doğal ve sıradan görünür ancak ardında büyük bir özen ve bilimsellik barındıran materyallerle zenginleştirilmiştir. Yaygın şekilde kullanılan oyun terapisi oyuncakları ve materyalleri aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

• Oyuncak bebek ve bebek evi 
• Hayvan figürleri 
• Yaratıcı bloklar 
• Oyuncak yiyecek ve içecek malzemeleri 
• Oyuncak mutfak ve mutfak malzemeleri 
• Aksiyon figürleri 
• Oyuncak kelepçe 
• Oyuncak arabalar 
• Kuklalar
• Oyuncak müzik aletleri 
• Figürlü kum tepsisi 
• Terapötik masa ve kutu oyunları (çocuğun hissetmesi, hissettiğini dile dökmesi veya canlandırmasını sağlayan, çocuğu rahatlatan ve düşündüren oyunlar)

Oyun Terapisinin Faydaları Nelerdir? 

Yapılan araştırmalar oyun terapisine katılan çocuklarda yüzde 70’in üzerinde başarı elde edildiğini gösteriyor. Önceleri çocuk biraz tereddüt edip çekinse de terapisti ile güçlü bir iletişim kurması durumunda güveni artar ve seansa daha aktif şekilde dahil olur. Çocuk ilerleyen her seansta daha yaratıcı bir performans sergiler ve kendini daha güçlü şekilde ifade eder. Oyun terapisinin faydalarından bazıları aşağıdaki gibidir.

• Çocuğun boşanma ve ölüm gibi kayıpları daha güçlü bir şekilde aşmasına yardımcı olur. 
• Anksiyete bozuklukları ile mücadele eder. 
• Öfke kontrolü sağlar. 
• Okulla ilgili sorunların çözülmesine yardımcı olur.
• Travma ve krizleri sağlıklı bir şekilde yönetmesini sağlar.
• Çocuk daha güçlü aile ilişkileri kurar.
• Çok daha güçlü bir güven çerçevesinde sosyal becerilerini geliştirebilir.
• Problem çözme becerileri gelişir. 
• Öz saygısı artar.
• Empati kurma yeteneği gelişir. 
• Başkalarına saygı duymayı bilir. 
• Sorumluluk alır. 
• Duygularını ve deneyimlerini kabul etmeyi, ifade etmeyi ve olumsuz yönlerini iyileştirmeyi öğrenir.
• Seanslara aktif olarak katılım gösterdiği için dili daha etkili kullanır. 
• Oyunlarla birlikte çocuğun ince ve kaba motor becerileri gelişir.

Oyun Terapisi Yalnızca Çocuklara mı Uygulanır? 

Genellikle iletişim kurma, bastırılmış duyguları keşfetme, çözülememiş bir travmayı anlamaya yönelik çocuklara uygulanır. Ama yöntem ve teknikler danışanın yaşına, karakter özelliklerine ve travmalarına göre şekillendirilerek, farklı materyaller kullanarak gençlere ve yetişkinlere de uygulanabilir.   

Duygular ve ruh durumları bazen karmaşıklaşır ve çocuklar yetişkinler kadar kendini iyi ifade edemez, sorunu kelimelerle anlatamaz. Böyle bir durumda problemin tanı ve çözümüne yönelik destek alması gerekir. Doğru ve etkili bir oyun terapisi ile yapılan gözlemler sonucu somut ya da soyut verilerle problemin kaynağına erişim ve çözüm sağlanabilir. Böylece mutlu ve güçlü çocukluk dönemli ile güçlü ve sağlıklı nesillerin temeli atılabilir. 

Oyun Grubuna Geçiş Dönemi: https://www.bebek.com/oyun-grubuna-gecis-donemi/